Türkiye ve Sosyalizm Sorunları’nda Behice Boran 1945-1950 yılları arasında bazı aydınların sonraki yıllar için çok önem kazanacak bir tehlikeyi, Amerika’nın Türkiye’nin bağımsızlığı açısından yarattığı tehlikeyi nasıl ön görüp gündeme taşıdıklarını anlatır. Örneğin sonradan TİP’in Genel Başkanı olacak Mehmet Ali Aybar, Truman Doktrini ilan edildikten sonra ve ABD ile 1947 Yardım Anlaşması imzalanmadan önce, Amerikan yardımının Türkiye’nin egemenlik hakkını nasıl etkileyeceğini söyleyen yazılar yazıyor ve tam bağımsızlık tezini savunuyordu. (Boran, 1968). Sonradan kendisi de TİP Genel Başkanı olacak olan Behice Boran da 1950’nin başından itibaren benzer bir mücadelenin yürütücüsüydü. Kendisinin başkan, Adnan Cemgil’in ise Genel Sekreter olduğu ve 14 Temmuz 1950’de kurulan Barışseverler Derneği pek çok aydını etrafında toplamıştı. Derneğin amaca “Türk halkının bu barış ihtiyacına tercüman olarak şerefli ve sağlam bir barışın kurulması için konularımızın çerçevesi içinde gerekli faaliyet ve neşriyatta bulunmak ve bütün demokratik davalarda olduğu gibi hayati bir ehemmiyeti olan Barış davasında da halkımızın iradesinin belirtecek her türlü kanuni teşebbüslere girişmek” idi. (Çetik, 2002)
Boran, savaş propagandasının yapıldığı bir dönemde kurulan Barışseverler Cemiyeti’nin, Temmuz 1950’de Bakanlar Kurulu Kore’ye asker gönderme kararı aldığını açıkladıktan sonra, meclisten geçirilmediği için kararın anayasaya aykırı olduğunu ifade eden bir protesto telgrafı çektiğini anlatır (Mumcu, 1988:43) Ertesi gün çıkardıkları bildiride ise hükümetin bu kararı Amerika’nın zoruyla aldığı, kararın Türkiye’nin çıkarlarına ve dünya barışına aykırı olduğu yazılmaktadır. Ayrıca Menderes Hükümeti’nin 4500 Türk çocuğunu Mc Arthur’un emrine verdiği ve ABD’nin Türkiye’yi bir 3. Dünya Savaşına sürükleyeceği söylenmektedir. (Çetik, 2002)
Bildirideki bir başka ilginç nokta da “şimdi biz Amerika’ya yardım etmezsek bizim başımız sıkıştığı zaman da Amerika bize yardım etmez, düşüncesinin yanlış olduğuna, böyle bir durum hasıl olursa, Amerika’nın o durumda kendi çıkarlarına göre hareket edeceğine” işaret etmesidir.(Boran, 1968:41-42) Bugün de Türkiye’nin savaşa girmesi için bir neden olarak sunulan bu argümana bundan 53 yıl önce Boran ve arkadaşları karşı çıkmış oluyordu.
Bildiriyi Adnan Cemgil, Beyoğlu’nda; Nevzat Kemal Özmeriç, Samatya’da; Reşat Sevinçsoy, Eyüp ve Fener’de, Naci Ormanlar da Beşiktaş ve Ortaköy’de; Behice Boran ise Eminönü köprü başında dağıtırlar. Bunun üzerine tutuklanan Barışseverler Cemiyeti yönetim kurulu üyeleri yargılanır ve TCK’nın 161. maddesi gereği ceza alırlar. Hüküm ağır cezayı içerdiği için Behice Boran Aralık 1951’de Ankara Üniversitesi Senatosu tarafından üniversite öğretim üyeliğinden ve devlet memuriyetinden ihraç edilir. (Çetik, 2002)
Behice Boran ve barış mücadelesini daha sonraki yıllarda da Türkiye İşçi Partisi’yle sürdürmeye devam etti. Türkiye İşçi Partisi, tarihinde her zaman emperyalizme ve militarizme karşı çıkan bir partiydi. Amerikan 6. Filosuna karşı düzenlediği ve tarihe “Kanlı Pazar” olarak geçen “Emperyalizme ve Sömürüye Karşı İşçi Yürüyüşü”; NATO’ya karşı çıkışı; mecliste Mehmet Ali Aybar’ın Amerikan üslerine karşı yaptığı konuşması, TİP’in bugünkü sosyalist partilere örnek teşkil edecek tarzda, siyasi refleksi ve tutarlı bir politikası olan parti olduğunu gösteriyordu.
Günümüzde sol siyasetçiler ve aydınlar için Behice Boran’ın hem bir aydın hem de TİP’li bir siyasetçi olarak yürüttüğü mücadelesinin kuşkusuz öğreteceği çok şey var.
Nebahat Dinler (nebahatdinler@gmail.com)
Kaynaklar: Mumcu, U. (1988) Bir Uzun Yürüyüş, 1. Basım.
Boran, B. (1968) Türkiye ve Sosyalimsin Sorunları, Gün Yayınları.
Çetik, M. (2002) “Bir Akademisyen Olarak Behice Boran”, Biyografya: Behice Boran içinde, Bağlam Yayınevi
(Bu yazı daha önce Siyasi Gazete’de yayınlanmıştır )